Jacques Van Keymeulen

Sinds 2015 kunnen op Dialectloket onder ‘Stemmen uit het verleden’ meer dan 80 geluidsbanden in verschillende dialecten uit de provincie Antwerpen beluisterd worden. De banden zijn opgenomen in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw. De initiatiefnemers van de collectie hadden in eerste instantie dialectdocumentatie voor ogen. De onderneming is onherhaalbaar, aangezien het anno 2019 niet langer mogelijk is op een dergelijke schaal traditioneel dialect bij zegslieden te verzamelen. Sinds de jaren 50 en 60 wordt het traditionele dialect in Vlaanderen immers steeds minder aan volgende generaties overgeleverd. De banden representeren zo een historische taalfase, en het is uiteraard essentieel dat dat orale erfgoed voor volgende generaties bewaard wordt.

Hoewel het geen primair doel was, heeft de verzameling dialectbanden ook een uitzonderlijke etnografische waarde. Het is de grootste verzameling levensverhalen van Vlaamse laaggeschoolden/analfabeten. De collectie omvat verhalen over de wereldoorlogen, de opkomst van de elektriciteit, de auto, de radio en de fiets en gedetailleerde beschrijvingen van ondertussen verloren gegane ambachten zoals de kuiperij. In de tijd van de opnames werd nadrukkelijk gezocht naar beoefenaars van beroepen die toen als bedreigd werden beschouwd, waardoor de collectie veel verhalen herbergt over beroepsactiviteiten die nu niet meer bestaan. Het zijn echter ook verhalen over het dagelijkse leven van de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw, met beschrijvingen van onder andere het gezinsleven, de vrije tijd en de liefde. De sprekers werden geen vaste thema’s opgelegd, en er komt dus een weelde aan onderwerpen aan bod, die waardevol bronmateriaal opleveren voor erfgoedinstellingen.

In de loop van 2018 hebben de Antwerpse banden dankzij de financiële steun van de provincie Antwerpen allemaal een korte inhoud gekregen met trefwoorden waardoor ze thematisch doorzoekbaar geworden zijn. In een volgend project hopen wij de zoekfunctie nog verder uit te breiden waardoor nog gemakkelijker gezocht zal kunnen worden naar bepaalde (sub)thema’s.

Wij nodigen u graag uit om een kijkje te nemen op Dialectloket om te genieten van de Antwerpse stemmen uit het verleden, een unieke verzameling oraal erfgoed en een buitengewone schat aan informatie over andere vormen van immaterieel erfgoed, zoals ambachten, tradities en cultuurbeoefening. Opmerkingen of verbeteringen zijn altijd welkom.

Bedankt aan al onze vrijwilligers die zich het afgelopen jaar hebben ingezet voor Variaties vzw!

Variaties vzw wenst u eerst en vooral een gelukkig en gezond 2019!

Aan het begin van het nieuwe jaar blikken we terug op de hoogtepunten van 2018 en kijken we vooruit naar 2019.

In 2018 is er weer volop gewerkt aan de Woordenbank. Eind 2018 kwamen enkele nieuwe dialectwoordenboeken online en ook in 2019 zullen er nieuwe woordenboeken worden toegevoegd. Binnenkort zal de website ook een moderner jasje krijgen. We hopen de vernieuwde site in 2019 officieel te lanceren. Wie alvast een kijkje wil nemen, kan terecht op de voorlopige versie van  www.woordenbank.be. Hierop is nog niet alles beschikbaar, maar toch loont het zeker al de moeite om er eens in te grasduinen. De nieuwe start voor de Woordenbank kwam er omdat twee erfgoedcellen in 2018 in dialect hebben geïnvesteerd. Variaties werkte vorig jaar en dit jaar immers samen met Erfgoedcel Denderland en Erfgoedcel Land van Dendermonde. Samen met Erfgoedcel Denderland werkten we aan een reizende tentoonstelling die te bezichtigen was in Aalst, Denderleeuw, Erpe-Mere, Lede en Ninove. Voor die tentoonstelling werden nieuwe dialectopnames gemaakt. Mensen uit het Denderland vertelden in hun eigen dialect de parabel van de verloren zoon of een anekdote. Het geslaagde eindresultaat kan bekeken worden via www.madeindenderland.be.

Jacques Van Keymeulen en Liesbet Triest gaven in 2018 en geven in 2019 in het Denderland en het Land van Dendermonde lezingen over het dialect van de streek. Een onderdeel van deze samenwerking was ook de digitalisering van de dialectwoordenboeken uit beide regio’s. De amateurdialectwoordenboeken uit het Denderland zijn ondertussen opgenomen in de Woordenbank; die van het Land van Dendermonde komen in de loop van 2019 online. Ook in 2019 hopen we met andere erfgoedcellen dergelijke projecten te kunnen opzetten.

In 2018 is ook – dank zij een subsidie van de provincie Antwerpen – gewerkt aan de Antwerpse dialectwoordenboeken. Ook die zullen in de loop van 2019 beschikbaar zijn op de Woordenbank. De provincie Antwerpen gaf ook een subsidie om de samenvattingen van de dialectopnames op www.dialectloket.be af te werken. Op die manier zijn de dialectopnames van de vijf Vlaamse provincies inhoudelijk doorzoekbaar gemaakt.

Elk jaar werkt Variaties vzw samen met de Stichting Nederlandse Dialecten (SND) om een streektaalconferentie te organiseren. De dertiende streektaalconferentie vond plaats in Leeuwarden op 8 en 9 juni. Het thema van editie 2018 was ‘dialectpromotie’. Onze bestuursleden Veronique De Tier en Geert Dehaes gaven er een lezing, getiteld Dialect, mag het nog? Dialectpromotie in Vlaanderen. De streektaalconferentie 2019 vindt plaats in Mechelen en daarin zal Variaties vzw uiteraard een belangrijke rol spelen. De exacte datum is nog niet bekend, maar de kans is groot dat het vrijdag 4 of vrijdag 11 oktober wordt. Hou deze data dus nog even vrij. Zodra de dag definitief vastligt, melden we dat op de website.

Op zondag 2 december organiseerde Variaties vzw samen met be.brusseleir een mini-dialectendag in Anderlecht. ‘s Ochtends waren er lezingen over en/of in dialect door Jacques Van Keymeulen, Eddy Levis, Veronique De Tier en Geert Dehaes. In de namiddag was er een toneelvoorstelling in het Brussels: Den Arrangeur. Voor meer informatie over het Brussels Volkstejoêter verwijzen we naar de website van be.brusseleir: www.bebrusseleir.be.

Dat dialect leeft, blijkt onder andere door het verschijnen van nieuwe of herwerkte dialectwoordenboeken. Eind 2018 zijn in Oost-Vlaanderen bijvoorbeeld twee amateurdialectwoordenboeken gepresenteerd. Op 29 november werd het Zingems dialectwoordenboek (Zingems in dertien en een half hoofdstuk) gepresenteerd. Het boek werd onder meer geschreven door ons bestuurslid Veronique De Tier. Op 9 december werd het Ninoofs dialectwoordenboek (Algemieën Bekoest Nienofs) gepresenteerd, een herwerkte tweede druk van het Ninoofs dialectwoordenboek dat in 2000 werd uitgebracht. Ons bestuurslid Eddy De Cleer werkte mee aan het woordenboek. Hebt u weet van nog meer amateurdialectwoordenboeken die in 2018 gepubliceerd werden, laat het ons dan zeker weten via variatiesvzwdialect@gmail.com.

Verenigingen die via Variaties graag hun activiteiten in 2019 in de kijker willen laten zetten, mogen altijd een mail sturen naar lien.hellebaut@ugent.be.

We eindigen deze eerste nieuwsbrief van 2019 met een oproep. Variaties werkt nauw samen met de vakgroep Taalkunde (Nederlands) aan de UGent. Sinds 2018 werken zij aan het transcriptieproject, een project van Anne Breitbarth, Jacques Van Keymeulen, Anne-Sophie Ghyselen en Melissa Farasyn. Oude dialectopnames worden woord voor woord getranscribeerd door studenten en vrijwilligers. Die transcripties zullen uiteindelijk de basis vormen voor het gesproken corpus van de zuidelijk-Nederlandse dialecten. Wij zijn op zoek naar mensen met een goede dialectkennis uit verschillende regio’s om de transcripties inhoudelijk na te lezen. Hebt u zin om mee te werken aan dit project, neem dan contact op met wvdugent@gmail.com.

Variaties vzw en be.brusseleir nodigen u graag uit op de dialectendag in het kader van de Week van het Brussels en de Week van het Gents

Wanneer: 2 december 2018

Locatie: locatie: Zinnema, Veeweidestraat 24-26 – 1070 Anderlecht

Programma (inloop vanaf 10.45u)

11u welkom (Geert Dehaes)

Over het verleden, het heden en de toekomst van de dialectologie (prof. em. Jacques Van Keymeulen, UGent). Klik hier voor de slides.

Reinoart de vos, noarverteld en op rijm gezet in ‘t Gentsm noar ‘t origineel Middelnederlands verhoalinkske (Eddy Levis, Gentse sosseteit)

Promotie van dialecten, heeft samenwerking een meerwaarde? (Veronique De Tier en Geert Dehaes, Variaties.vzw en be.brusseleir)

Dialecterfgoed bewaard: de weg naar een gesproken corpus van de Nederlandse dialecten (Anne-Sophie Ghyselen, UGent)

Dialectquiz

13-14.30: lunch 

14.30 toneelvoorstelling den arrangeur: een grote, hilarische komedie van Michael Cooney op de planken, meesterlijk vertaald naar het Brussels door Marc Bober en geregisseerd door Yves De Pauw. Een gemeenschap van verzonnen kreupele huurders is al wat Marcel nodig heeft om zijn leven op de rails te houden. Sinds zijn ontslag twee jaar terug, heeft hij het nog nooit zo goed gehad. Hij verdient meer dan voordien. Lucratief, maar gevaarlijk. Zodra er een inspecteur van de Sociale Zekerheid aanbelt, begint alles traag maar zeker te ontsporen.

Ochtendprogramma gratis / Toneelvoorstelling: 15 euro

Bereikbaarheid: Zinnema is gemakkelijk te bereiken met de metro: neem lijn 5, halte St. Guido (en dan twee minuten te voet tot aan Zinnema).
In treinstation Brussel-Centraal kan je op metrolijn 5 stappen, richting Erasmus (twintig minuten). Als je je wagen wil parkeren in de buurt, raden we je aan een kijkje te nemen op parking.brussels.

Aanmelden (voor 29/11/2018) en informatie: variatiesvzwdialect@gmail.com – 0478 657985

De dialecten uit Denderland zijn soms gelijkend en soms verschillend, soms plat maar altijd mooi. In de tentoonstelling ‘Dialect in Denderland’ kom je meer te weten over de dialecten uit de regio.

In het voorjaar werden dialectopnames georganiseerd in alle deelgemeenten van Aalst, Denderleeuw, Erpe-Mere, Lede en Ninove. Deze 77 filmpjes kan je volledig bekijken in de tentoonstelling. Zo krijg je een mooi overzicht van alle 37 dialecten. Verder kom je meer te weten over dialectonderzoek in de streek. De regio werd in het verleden op dit vlak regelmatig onderzocht. Denderland is immers interessant door zijn ligging, pal op de grens tussen de Vlaamse en de Brabantse dialecten. Dat heeft een bepalende invloed gehad op de ontwikkeling van de volkstaal.

Vanaf september 2018 is de tentoonstelling telkens een maand te zien in ’t Gasthuys Stedelijk Museum in Aalst en de bibliotheken van Erpe-Mere, Lede, Ninove en Denderleeuw.

• september 2018: bibliotheek Erpe-Mere
• oktober 2018: ‘t Gasthuys Stedelijk Museum Aalst
• november 2018: bibliotheek Lede
• december 2018: bibliotheek Ninove
• januari 2019: bibliotheek Denderleeuw

De brochure bij de tentoonstelling is gratis te verkrijgen op de locaties of via de website http://erfgoedceldenderland.be/huidigeprojecten/dialect/

Op vrijdag 14 september 2018 ontving prof. dr. Jacques Van Keymeulen de Matthias de Vriespenning uit handen van prof. dr. Frieda Steurs, directeur van het Instituut voor de Nederlandse Taal.

De Stichting Matthias de Vriesfonds werd ongeveer 40 jaar geleden opgericht en heeft tot doel de Nederlandse lexicologie in het algemeen te bevorderen. De naam van de stichting verwijst naar Matthias de Vries (1820-1892), een Nederlands taalkundige die als Leidse hoogleraar sterk inzette op de Nederlandse letteren, de taalkunde en de lexicografie. Samen met L.A. te Winkel zette hij het Woordenboek der Nederlandsche Taal op, in de later naar hen beiden genoemde spelling De Vries en Te Winkel. Het Matthias de Vriesfonds reikte vroeger al de Matthias de Vriespenning uit aan personen die zich zeer verdienstelijk hebben gemaakt voor de lexicologie. De zilveren penning is een kleine versie van de plaquette op de gevel van het voormalige woonhuis van De Vries aan het Rapenburg in Leiden. Vorig jaar is deze traditie opnieuw in het leven geroepen. In maart 2017 ontving Frans Debrabandere de penning voor zijn naamkundig onderzoek. Op 14 september 2018 was het de beurt aan prof. dr. Jacques Van Keymeulen. De penning werd uitgereikt op zijn emeritaatsviering.

Bemiddelaar tussen wetenschap en maatschappij

Prof. dr. Jacques Van Keymeulen ontving de penning uit handen van prof. dr. Frieda Steurs op zijn emeritaatsviering in Gent. De penning heeft als randschrift: Prof. dr. Jacques Van Keymeulen, gedreven bemiddelaar tussen wetenschap en maatschappij. Professor van Keymeulen heeft zich gedurende heel zijn werkzame leven aan de Universiteit Gent ingezet voor de verzameling, beschrijving en ontsluiting van de Vlaamse dialecten, meer bepaald als redacteur en promotor van het project Woordenboek van de Vlaamse Dialecten. Vervolgens heeft hij het initiatief genomen om allerlei dialectcollecties te digitaliseren. In de eerste plaats de data van het Woordenboek van de Vlaamse dialecten zelf. Hij heeft het initiatief genomen om de dialecten van de zuidelijke Nederlanden, zoals beschreven in drie grote regionale woordenboeken (Woordenboek van de Vlaamse, Brabantse en Limburgse Dialecten), aan elkaar te koppelen in één grote database (Dictionary of the Southern Dutch Dialects) zodat de data bruikbaar worden voor alle soorten dialectonderzoek. Het Instituut voor de Nederlandse Taal ontwikkelt de database en de publieksapplicatie (en zorgt voor het beheer na afloop van het project), waarbij de Universiteit Gent het cartografische deel van de applicatie op zich neemt.

Ambassadeur Vlaamse lexicografie

Bovendien heeft prof. dr. Jacques Van Keymeulen nog verschillende andere initiatieven genomen met het oog op de borging en ontsluiting van de Zuid-Nederlandse dialecten, zowel voor de wetenschapper als voor de leek. Zo heeft hij een project opgestart om alle beschikbare mondelinge dialectopnames van de UGent te digitaliseren, onder de naam Stemmen uit het verleden. Die opnames zijn een belangrijk onderdeel geworden van het eveneens door hem geïnitieerde Dialectloket, een gebruiksvriendelijke website voor het brede publiek, die inzicht biedt in taalvariatie door middel van teksten, kaarten en filmpjes. Ook andere lexicale digitaliseringsprojecten hebben daarin een plaats gekregen, zoals de Woordenbank van de Nederlandse Dialecten, een digitaal zoekplatform waar informatie uit de belangrijkste regionale en lokale dialectwoordenboeken samengebracht is. Dat project heeft Jacques Van Keymeulen verwezenlijkt als voorzitter van Variaties vzw. Koepelorganisatie voor dialecten en oraal erfgoed in Vlaanderen, met behulp van dialectliefhebbers en vrijwilligers die hij heeft samengebracht. Een laatste project waarvoor de eerste stappen gezet zijn, is de digitalisering van de beroemde RND-zinnen (RND: Reeks Nederlandse Dialectatlassen). Hij mag terecht ambassadeur heten van de Vlaamse lexicografie.

Huldeboek Woorden om te bewaren

Behalve de penning ontving prof. dr. Jacques Van Keymeulen ook het huldeboek Woorden om te bewaren, waarin ruim 60 collega’s een artikel hebben geschreven over allerlei aspecten zoals dialectologie, lexicografie, naamkunde, historische taalkunde, Afrikaans en sociolinguïstiek.

Lancering digitale versie Woordenboek van de Vlaamse Dialecten

Voorafgaand aan de emeritaatsviering werd de digitale versie van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten gelanceerd (e-wvd.be). Eerder kwamen ook de database van het Woordenboek van de Brabantse Dialecten (december 2017) en die van het Woordenboek van de Limburgse dialecten (december 2016) online. Tijdens de lancering gaf Jacques Van Keymeulen een korte geschiedenis van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten. De zoekmogelijkheden van de nieuwe website e-wvd.be werden gedemonstreerd door Veronique De Tier en Roxane Vandenberghe.

Meer informatie over de dialectologische websites:

• e-wvd.be (zie ook de zusterprojecten www.e-wbd.nl en www.e-wld.nl)
• dialectloket.be (Stemmen uit het verleden)
• dialectzinnen.ugent.be

Het huldeboek Woorden om te bewaren en de Matthias de Vriespenning (foto: Miet Ooms)

Tekst: Laura van Eerten en Veronique De Tier

Overhandiging van de Matthias de Vriespenning (foto: Lien Hellebaut)

Op 14 september 2018 komt het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten eindelijk online op de website e-wvd.be! In 2016 en 2017 kwamen ook de databases van de zusterprojecten (het Woordenboek van de Brabantse dialecten en het Woordenboek van de Limburgse dialecten) online op respectievelijk e-wbd.nl en e-wld.nl. Met de lancering van het WVD zijn alle grote regionale woordenboeken van de zuidelijke Nederlandse dialecten nu beschikbaar via het internet.

De lancering vindt plaats op vrijdag 14 september 2018 (14:00 – 15:00) in Auditiorium 3 – Suzanne Lilar (Faculteit Letteren en Wijsbegeerte – Campus Boekentoren, Blandijnberg 2, 9000 Gent). Jacques Van Keymeulen en zijn collega’s zullen hierbij iets vertellen over het verleden, het heden en de toekomst.

Programma

• Geschiedenis van het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (WVD)
• Het WVD gedigitaliseerd
• Lancering e-WVD

Jacques Van Keymeulen, Veronique De Tier, Roxane Vandenberghe

• Koffie en gebak

Aanmelden

Iedereen is welkom, maar aanmelden is verplicht vóór 10 september 2018 via wvd@ugent.be