Stemmen uit het Verleden
Tussen 1963 en 1976 maakten dialectologen aan de Universiteit Gent – onder supervisie van professoren Willem Pée en Valère Vanacker – 783 dialectopnames op 550 verschillende locaties in Vlaanderen. De opnames, samen goed voor zo’n 700 uur spontane spraak en ondertussen bekend onder de naam Stemmen uit het Verleden, vormen niet enkel een ongeziene registratie van de traditionele dialecten, ze bieden ook een unieke inkijk in de maatschappij van de eerste helft van de twintigste eeuw, met levensverhalen van honderden sprekers geboren omstreeks de eeuwwisseling van de 19e en 20e eeuw (de oudste spreker is geboren in 1871).
In 2014 werd de verzameling gedigitaliseerd en beschikbaar gemaakt voor het brede publiek via www.dialectloket.be. Met subsidies van de Vlaamse Overheid en de provincies kon een groot aantal banden van samenvattingen en trefwoorden voorzien worden, die eveneens geraadpleegd kunnen worden op het Dialectloket. Sinds 2016 lopen er verschillende projecten (gefinancierd door het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek Vlaanderen en de Provincies Zeeland en Oost-Vlaanderen) om de collectie te transcriberen en taalkundig te annoteren. De lopende projecten beogen vooral taalkundig onderzoek te faciliteren en de collectie beter te ontsluiten voor niet-dialectsprekers.
Terwijl de collectie steeds toegankelijker werd voor taalkundig onderzoek, bleef de thematische meerwaardezoeker – de heemkundige, de erfgoedcel, het museum of meer algemeen de geïnteresseerde Vlaming – in zijn zoektocht naar informatie over specifieke thema’s in de kou staan. De bestaande samenvattingen en trefwoorden boden uiteraard enig soelaas, maar doordat de trefwoorden (i) niet gestandaardiseerd waren en (ii) niet gelinkt waren aan de transcripties die ondertussen gemaakt zijn voor meer dan 75 banden, was de thematische doorzoekbaarheid niet optimaal. Met dit project wilden we hier verandering in brengen door een gestandaardiseerde trefwoordthesaurus te ontwikkelen en de verschillende trefwoorden vervolgens met tijdsmarkeringen aan zowel de teksttranscripties als de audio te linken. Via een nieuwe thematische zoekmodule zal de Dialectloket-bezoeker vanaf 2021 alle relevante tekstpassages over een bepaald thema kunnen opzoeken en die meteen ook beluisteren. Een doelgroepgerichte brochure en een symposium over de mogelijkheden van oraal erfgoed informeren heemkundige kringen, erfgoedcellen en musea over de dataverzameling en de nieuw ontwikkelde tools.
Thesaurus
Op basis van de Art & Architecture Thesaurus (AAT) en de oude, niet-gestandaardiseerde trefwoorden op Dialectloket is er een nieuwe thesaurus gemaakt, met een hiërarchische structuur, gebaseerd op de hiërarchische indeling van de regionale dialectwoordenboeken (Woordenboek van de Vlaamse, Brabantse en Limburgse Dialecten). De thesaurus is een geordende lijst waarbij er een hiërarchische relatie bestaat tussen de verschillende trefwoorden. De thesaurus bestaat uit acht grote thema’s die trefwoorden bevatten op verschillende niveaus van specificiteit:
1) Landbouw
2) Beroepen
3) De mens als individu
4) Het huiselijk leven
5) Het gemeenschapsleven
6) Mens en techniek
7) De natuur rond de mens
8) Interview
Bijvoorbeeld: onder “het huiselijk leven” vind je algemene termen zoals “eten en drinken” of “familie”, maar je kan er ook specifiekere begrippen vinden, zoals “paling” en “ouders”.
De thematische annotatie gebeurt vrij eenvoudig in Excel door studenten en vrijwilligers. Aan de hand van de transcriptie van een opname vullen zij een Excel-formulier in waarin ze aangeven welke trefwoorden uit de thesaurus relevant zijn voor de band in kwestie. Er is een uitgebreide handleiding geschreven voor studenten en vrijwilligers die ze kunnen gebruiken bij de thematische annotatie.
De bestaande zoektool op Dialectloket wordt geoptimaliseerd, zodat zoektermen van bezoekers gelinkt worden aan het gestandaardiseerde nieuwe trefwoordsysteem en vervolgens in een oplijsting van relevante banden resulteren, met de mogelijkheid de precieze tekst- en audio-excerpten te consulteren.
Op woensdag 15 september 2021 zal er een symposium plaatsvinden in het Huis van Alijn (Gent) om de collectie Stemmen uit het Verleden en de meerwaarde ervan onder de aandacht te brengen. In het eerste en algemenere deel van het symposium worden de collectie en de thesaurus voorgesteld en zijn er algemene lezingen over oraal erfgoed. In het tweede deel vertellen verschillende erfgoedactoren over hoe zij de collectie Stemmen uit het Verleden concreet zouden kunnen gebruiken.
Programma (onder voorbehoud)
Deel 1: de veelzijdigheid van oraal erfgoed (10:00 uur)
- Verwelkoming | Jacques Van Keymeulen en Els Veraverbeke
- De collectie Stemmen uit het Verleden en thesaurus | Melissa Farasyn en Anne-Sophie Ghyselen
- Het belang van oral history en history from below | Bruno De Wever
- Taal en oraliteit in het Afrikamuseum | Jacky Maniacky en Maud Devos
- Impact creëren aan de hand van dialect bij kwetsbare groepen | Bart De Nil
Deel 2: toepassingen in de praktijk (13:45 uur)
- Stemmen uit het Verleden in het Huis van Alijn | Els Veraverbeke
- Stemmen uit het Verleden in Centrum voor Agrarische Geschiedenis | Chantal Bisschop
- Stemmen uit het Verleden in de Zeeuwse klapbanken | Veronique De Tier (Erfgoed Zeeland)
- Stemmen uit het Verleden in heemkundige kringen | Hendrik Vandeginste (Histories vzw)
Met muzikale intermezzo’s van Wim Claeys, Gentse folkzanger en cabaretier.
Praktische info
Datum: woensdag 15.09.2021
- 9:30 uur: ontvangst
- 10:00 uur – 12:45 uur: deel 1
- 12:45 uur – 13:45 uur: pauze
- 13:45 uur – 15.30 uur: deel 2
- 15:30 uur: afterdrink en vrij bezoek Huis van Alijn
Locatie: Voormalige kapel Huis van Alijn (Kraanlei 65, 9000 Gent) en online.
Organisatie: Variaties vzw i.s.m. Huis van Alijn
Kostprijs: live bijwonen: € 12,00 (incl. lunch), online: gratis
Aanmelden: https://huisvanalijn.be/nl/agenda/stemmen-uit-het-verleden
Foto: collectie Huis van Alijn
Het project liep van januari 2020 tot en met maart 2021. Het afsluitende symposium ging normaal gezien door op 3 maart 2021. Door de coronacrisis kon dit evenement helaas niet doorgaan. Het symposium zal nu (hopelijk) plaatsvinden op 15 september 2021.
Lien Hellebaut (Variaties vzw), Jacques Van Keymeulen (Variaties vzw), Veronique De Tier (Variaties vzw), Anne Breitbarth (Universiteit Gent), Melissa Farasyn (Universiteit Gent), Anne-Sophie Ghyselen (Universiteit Gent), Els Veraverbeke (Huis van Alijn), vrijwilligers en studenten.
Het project kwam tot stand met de financiële steun van de Vlaamse Overheid, Departement Cultuur, Jeugd en Media.
Voor meer info over het project, contacteer Lien Hellebaut.